Online Uyuşmazlık Çözümü – Online Dispute Resolution (ODR)
“Globalleşen dünya adeta bir köy haline geldi.” Bu cümle hemen hemen her ortamda dile getirilmekte zaman ve mekan kavramının ortadan kalkmasını ifade etmektedir. Her şeyde olduğu gibi hukuki ilişkiler de globalleşmenin etkileri fazlası ile görülmektedir. Hukuk; taraflar arasında cereyan eden her türlü ilişkiyi izah etmektedir. Ancak bizim ilgilendiğimiz ilişkiler neticesinde ortaya çıkan uyuşmazlıklardır. ODR geleneksel müzakere yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilen arabulucuğunun teknolojinin sunduğu imkanlar kullanılarak online ortamda gerçekleştirilmesidir.
İnternetin ortaya çıkmasından sonra e-ticaret kavramı hayatımızda girmiştir. Sanal kapılardan giriş yaparak dünyanın her yeri ile iletişime geçilebilmekte, başta alışveriş olmak üzere her türlü iş ve işlemler oturduğumuz yerden kalkmaksızın yapılır hale gelmiştir. İnternetin hayatımızı bu kadar kuşatmasının yanında getirdiği belirsizliklerde vardır. Ancak bu belirsizlikler ne kadar fazla olursa olsun bizi sanal dünyadan alıkoymamaktadır. E-ticaretin bu denli yaygınlaşması, tüm işlemlerin online ortamda yapılıyor olması, ortaya çıkan sorunların da online ortamda çözülmesini zorunlu kılmaktadır. Online ortamda ortaya çıkan uyuşmazlıklar, gerek online olarak gerek se fiziki olarak çözümlenebilmesinin yolu tarafların taleplerini almak nihayetinde haklılığa ya da haksızlığa karar verilmek suretiyle olmaktadır. Bu durumda taraflardan biri mutlak kaybeden durumundadır. Kazanan taraf haklı olsa bile aradan geçen süre dikkate alındığında aslında nisbi kaybedendir.
Ortaya çıkan uyuşmazlıklarda her iki tarafın da kazanan olarak yollarına devam etmelerini sağlayacak kurum “arabuluculuk” kurumudur. Hukukumuza yeni giren bir kavram olsa da tarihsel olarak aslında var olan bir sistemin hukukumuza entegre edilmesi halidir. Arabuluculuk nedir? Ne değildir? Bu konu da çokça eser ve makaleler var. Bu yazımında arabuluculuk müessesinin e-ticaret başta olmak üzere online olarak uygulanabilirliğinin mümkün olup olamayacağını yazacağız.
“Geleceği söylemenin en iyi yolu ona yatırım yapmaktır”
Richard Susskin (Digital Teknoloji Uzmanı
Gelecekle ilgili herkesin bir fikri vardır ama bu fikirleri pek az kişi uygulayabilir. Bu yazımızla gelecekte arabuluculuk kurumunun nerelere nasıl evirilebileceği hakkında ipucu vermeye çalışacağız. Adı her ne olursa olsun uyuşmazlıkların çözümünde güven ve gizlilik esastır. Güven klasik hukukta mahkemeler eliyle sağlanmakta ancak gizlilik tam anlamı ile sağlanamamaktadır. Biraz daha teknolojiyle içi içe geçmiş olan tahkim müessesi de bu güveni sağlamakta ancak gizliliği sağlayamamaktadır. Zira gizlilik aleni olmamak demektedir. Arabuluculuk müessesinde ise bu güveni ve gizliliği tarafların kendileri sağlamaktadır. Tarafların birbirlerine karşı güven sağlamaları ancak yüz yüze yapılacak görüşmelerde mümkün olmaktadır. Bunun haricinde, güven ve gizliliğin sağlanabilmesi ancak teknolojik imkanlardan faydalanmakla mümkün olacaktır. Bu güven ve gizlilik şu anda elektronik imza yolu ile kısmen sağlanmaktadır. Elektronik imzanın yerel olması ve yeterince yaygınlaşmamış olması bunun önünde en büyük engeldir. Bunun çözümü de “blockchain” teknolojisi ile mümkündür. Blockchain teknolojisi nedir ayrı bir yazımızın konusu olsun. Ancak şu kadarını söylemekte yara var. Blockchain devletlerden ve kişilerden bağımsız güvenli ve doğrulanabilir bir şifreleme yöntemidir. Bu gün en bilinen hali olan Bitcoin, blockchain altyapısını kullanan teknolojik bir uygulamadır.
Blockchain teknolojisi ile kafaları karıştırmak için henüz çok erken ama bu teknoloji hakkında meslektaşlarımın meraklı olmalarında fayda olacağını düşünüyorum.
Şu an için online arabuluculuk uygulamasının en erken ve kolay yapılabilecek mecra internet üzerinden yapılan ticari uyuşmazlıkların çözümüdür. İnternet üzerinden satış yapan ya da hizmet sunan kişi ya da kurumların müşterileri ile aralarında ortaya çıkan uyuşmazlıkların en etkili ve hızlı çözümlenmesi için gerekli altyapıyı arabuluculuk kurumu sağlayabilecektir. Hem alıcı hem de satıcı için alışveriş ne kadar hızlı oluyorsa olası uyuşmazlığın çözümü de aynı hızda olması taraflar arasında güven ilişkisini daha da pekiştirecektir. Bununla ilgili gerekli yasal düzenlemeler yapıldığında uyuşmazlıkların çözümü için internet portallarına eklenecek basit bir eklenti ile taraflar arasında uyuşmazlığın doğrudan arabulucu önüne getirilmesi sağlanabilir. Arabulucu güvenli iletişim araçlarını kullanarak tarafların birbirlerini anlamalarına ve aralarında çözüm üretmelerine katkı sağlayacaktır. Nihayetinde ortaya bir çözüm çıktığında arabulucu anlaşma belgesi ile bu tutanağa bağlanacağı için taraflar açısından bu uyuşmazlık nihai bir şekilde çözüme kavuşmuş olacaktır. Dikkat edilirse bu süreçte müracaatçı için hakem heyeti ve tüketici mahkemelerinin olmadığı görülecektir. Online yöntemle de olsa taraflar arasında menfaat temelli bir çözüm ortaya çıktığı için memnuniyetsizlik olmaması sebebiyle mahkeme sürece de yaşanmayacaktır. Genel anlamda arabuluculuk sürecinin ihtiyariliği dikkate alındığında sürecin anlaşamama ile sonuçlanması halinde taraflar açısından mahkeme yolu her zaman açık olacaktır. Unutmayalım arabuluculuk kurum anlaşmak isteyenler için alternatif uyuşmazlık çözüm yoludur. Akıllı olan taraf olası bir uyuşmazlıkta bütün bileşenleri hesaplamak suretiyle elde edeceği menfaati hesaplar ve anlaşmanın yollarını arar. Her iki taraf için bu düşünce geçerli olduğunda anlaşmanın önünde hiçbir engel kalmayacaktır.
Arb. Av. Mahmut Acerce